عفونت مادرزادی سرخجه در نمونه‌های خون بند ناف نوزادان در بیمارستان‌های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران

سید حمیدرضا مونوری، علی کارگر موخر، حمیدرضا ملایی، مهدی فضل‌علی‌پور، حسین کیوانی، مریم اسغیائی، فرح بخارایی-سلیم

چکیده:

سرخجه یک بیماری ویروسی است که معمولاً خفیف و خود محدود شونده است. عفونت جنین در حال رشد بسیار جدی و مهم است زیرا ممکن است کودک با سندرم سرخجه مادرزادی متولد شود.
علائم آن شامل عقب‌ماندگی ذهنی، نقص قلبی، آب مروارید و غیره است. در سال 2003، واکسیناسیون همگانی علیه سرخک و سرخجه در افراد 5-25 ساله انجام شد. یکی از اهداف اصلی این مطالعه بررسی وضعیت عفونت مادرزادی سرخجه با حضور آنتی‌بادی‌های IgM علیه ویروس سرخجه در نمونه‌های خون بند ناف و همچنین ارزیابی ایمنی آنتی‌بادی‌های IgG مادرانه علیه ویروس سرخجه در نمونه‌های فوق بود.

مقدمه:

سرخجه یک بیماری ویروسی است که توسط ویروس سرخجه ایجاد می‌شود و معمولاً خفیف و خود محدود شونده است. با این حال، عفونت در حین بارداری می‌تواند منجر به سندرم سرخجه مادرزادی (CRS) شود که عواقب جدی مانند عقب‌ماندگی ذهنی، نقص قلبی و غیره دارد. در سال 2003 واکسیناسیون همگانی علیه سرخک و سرخجه در ایران انجام شد.

روش‌ها:

این مطالعه به صورت مقطعی طراحی شد تا انتقال سرخجه مادرزادی را در 358 نمونه خون بند ناف که در بیمارستان‌های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال‌های 2008-2009 جمع‌آوری شده بود، بررسی کند. نمونه‌های خون بند ناف از نوزادان تازه متولد شده جمع‌آوری شد و سپس با استفاده از روش‌های آزمایشگاهی خاص مورد بررسی قرار گرفتند.

نمونه‌ها با دو روش ELISA برای تشخیص آنتی‌بادی‌های IgG و IgM علیه ویروس سرخجه آنالیز شدند. روش ELISA یک روش متداول برای اندازه‌گیری سطح آنتی‌بادی‌ها در خون است و به طور گسترده‌ای برای تشخیص عفونت‌های ویروسی استفاده می‌شود.

در مرحله بعد، تست RT-Nested PCR بر روی نمونه‌های IgG منفی و IgM مثبت و همچنین برخی از نمونه‌های تصادفی IgG مثبت برای شناسایی حضور ژنوم ویروس سرخجه انجام شد. تست RT-Nested PCR یک روش مولکولی بسیار حساس است که می‌تواند حضور ماده ژنتیکی ویروس را حتی در مقادیر بسیار کم تشخیص دهد.

نتایج:

از میان 358 نمونه خون بند ناف که مورد بررسی قرار گرفتند، 91.1% نمونه‌ها برای آنتی‌بادی‌های IgG علیه ویروس سرخجه مثبت بودند. این نتیجه نشان‌دهنده این است که این نوزادان دارای ایمنی مادری علیه ویروس سرخجه بوده‌اند. همچنین 2.8% از نمونه‌ها برای آنتی‌بادی‌های IgM مثبت بودند که نشان‌دهنده عفونت اخیر یا فعال با ویروس سرخجه است.

با این حال، هیچ‌یک از 31 نمونه‌ای که با استفاده از روش RT-Nested PCR مورد بررسی قرار گرفتند، نتیجه مثبت نشان ندادند. این نتیجه نشان می‌دهد که در این نمونه‌ها هیچ‌گونه ماده ژنتیکی ویروس سرخجه شناسایی نشده است.

بحث:

نتایج این مطالعه نشان داد که بیشتر نوزادان متولد شده در بیمارستان‌های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران از مادرانی با ایمنی علیه ویروس سرخجه متولد شده‌اند. این موضوع با سطح بالای آنتی‌بادی‌های IgG در نمونه‌های خون بند ناف تأیید شد. این آنتی‌بادی‌ها از طریق جفت از مادر به جنین منتقل می‌شوند و در نتیجه نوزاد با ایمنی مادرزادی در برابر ویروس سرخجه به دنیا می‌آید.

با این حال، درصد کوچکی از نمونه‌ها (2.8%) برای آنتی‌بادی‌های IgM مثبت بودند که نشان‌دهنده عفونت اخیر یا فعال با ویروس سرخجه است. وجود IgM در خون بند ناف نوزاد ممکن است نشان‌دهنده عفونت مادرزادی باشد. با این حال، نتایج RT-Nested PCR برای همه نمونه‌ها منفی بود، که بیانگر عدم حضور ماده ژنتیکی ویروس سرخجه در این نمونه‌هاست. این امر می‌تواند نشان‌دهنده آن باشد که عفونت مادرزادی سرخجه در این نمونه‌ها وجود ندارد، یا اینکه سطح ویروس در این نمونه‌ها به اندازه‌ای کم بوده که توسط روش PCR قابل تشخیص نبوده است.

در سال 2003، واکسیناسیون همگانی علیه سرخک و سرخجه در افراد 5-25 ساله در ایران انجام شد. این واکسیناسیون منجر به افزایش سطح ایمنی در برابر ویروس سرخجه در میان زنان در سنین باروری شد. با این حال، نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که مادرانی که بیش از 29 سال دارند، سطح ایمنی پایین‌تری دارند. این موضوع می‌تواند به این دلیل باشد که این گروه سنی در زمان واکسیناسیون همگانی شامل نشده‌اند.

بنابراین، پیشنهاد می‌شود که سن واکسیناسیون افزایش یابد تا شامل زنان تا سن 28 سال شود. این امر می‌تواند باعث افزایش سطح ایمنی در برابر سرخجه در میان زنان در سنین باروری شود و در نتیجه، احتمال بروز عفونت مادرزادی سرخجه را کاهش دهد.

این مطالعه نشان داد که سطح ایمنی در مادران نوزادان مورد بررسی بالا بوده و احتمال انتقال سرخجه مادرزادی کم است. با این حال، برای اطمینان بیشتر از پیشگیری از عفونت سرخجه مادرزادی، پیشنهاد می‌شود که برنامه‌های واکسیناسیون و پایش ایمنی مادران ادامه یابد.

پایانی

چرخه اپیدمی سرخجه در فواصل 6 تا 9 ساله رخ می‌دهد. در بزرگسالان، بالاترین میزان ابتلا به این بیماری در زنان مبتلا به سرخجه مادرزادی گزارش شده است. در واقع، 80٪ از زنان باردار در ایالات متحده در برابر سرخجه ایمن هستند و تخمین زده می‌شود که حدود 12,500,000 مورد سرخجه در آنجا رخ می‌دهد. سرخجه مادرزادی در 30,000 مورد بارداری اتفاق افتاده است که منجر به 10,000 مورد مرگ جنین یا سقط درمانی و 20,000 مورد سندرم سرخجه مادرزادی (CRS) شده است. این میزان، 2 میلیارد دلار هزینه مالی بر دوش دولت ایالات متحده گذاشته است.

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، حداقل 236,000 مورد CRS در کشورهای در حال توسعه در سال‌های غیر اپیدمیک مشاهده شده است و این میزان در سال‌های اپیدمیک حداقل ده برابر افزایش می‌یابد. اما گزارش‌های محدودی از CRS در این کشورها وجود دارد. علاوه بر این، نبود برنامه‌ریزی واکسیناسیون و اطلاعات اپیدمیولوژیک، عواملی هستند که می‌توانند منجر به افزایش ابتلا به سرخجه و CRS شوند.

در سال 2005، 32 میلیون دوز واکسن علیه سرخک و سرخجه در ایران به افراد 5 تا 25 ساله تزریق شد. تشخیص عفونت سرخجه بر اساس مشاهده بالینی می‌تواند کمتر از 50٪ موارد را تعیین کند. علاوه بر این، حضور آنتی‌بادی‌های IgG علیه ویروس سرخجه همیشه نشان‌دهنده وضعیت اپیدمیولوژیک عفونت سرخجه نیست. یکی از اهداف این مطالعه، بررسی عفونت مادرزادی سرخجه در نمونه‌های خون بند ناف جمع‌آوری شده از طریق روش ELISA برای شناسایی آنتی‌بادی‌های IgM علیه ویروس سرخجه بود.

نتایج آزمایش‌های ELISA برای آنتی‌بادی‌های IgM مثبت بود. نتایج مطالعه‌ای که در مؤسسه پاستور با روش ELISA در سال‌های 1992-1997 انجام شد، حضور آنتی‌بادی‌های IgM اختصاصی سرخجه را در 2.5٪ از زنان باردار شناسایی کرد. همچنین، در این مطالعه حدود 94٪ از زنان باردار با روش HI آنتی‌بادی‌های IgG داشتند. نتایج این مطالعه با نتایج آزمایش ELISA ما همخوانی دارد. مطالعه دیگری در استان بندرعباس در سال 2003 بر روی زنان در سنین باروری انجام شد که 1٪ از افراد دارای آنتی‌بادی IgG بودند.

یکی دیگر از اهداف این مطالعه، بررسی وضعیت ایمنی محافظتی مادران باردار و شناسایی آنتی‌بادی‌های IgG اختصاصی سرخجه در نمونه‌های خون بند ناف نوزادان تازه متولد شده بود که وضعیت ایمنی آن‌ها را نشان می‌دهد. از 358 مورد بررسی شده، 326 مورد (91.1٪) مثبت و 32 مورد (8.9٪) منفی بودند. این نتایج با نتایج به دست آمده در مطالعات دیگر تأیید می‌شود که محدوده ایمنی محافظتی مادران بین 50 تا 96.4٪ گزارش شده است.

از بین 32 نفری که IgG منفی داشتند، 22 نفر در گروهی بودند که بیش از 29 سال سن داشتند (68.75٪) و 10 نفر دیگر (31.25٪) در گروهی بودند که کمتر از 29 سال سن داشتند. سطوح ایمنی در این دو گروه به ترتیب 79٪ و 96٪ بود. این تفاوت‌ها از نظر آماری معنادار بود.

بر اساس نتایج این مطالعه می‌توان پیش‌بینی کرد که وضعیت ایمنی مادرانی که واکسینه نشده‌اند پایین است، بنابراین برای جلوگیری از CRS در این گروه سنی باید توصیه شود که واکسینه شوند. در نهایت، می‌توان گفت که وضعیت ایمنی و پاسخ به واکسیناسیون در جامعه مورد مطالعه در سطح قابل قبولی است.

تشکر و قدردانی:

این مقاله بدون حمایت مالی دانشگاه علوم پزشکی ایران در قالب طراحی تحقیقاتی امکان‌پذیر نبود و نویسندگان از تمام افرادی که در طی تکمیل این پروژه آن‌ها را حمایت کردند، قدردانی و تشکر می‌کنند.